1- گروه مبانی برنامه‌ریزی درسی، پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش، سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، تهران، ایران 2- گروه مشاوره و آموزش خانواده، پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش، سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، تهران، ایران 3- دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران
چکیده: (364 مشاهده)
زمینه و هدف:گسترش فناوریهای هوشمند، الگوهای تربیت اخلاقی کودکان را در خانواده، مدرسه، و جامعه دگرگون کرده و نظام آموزش و پرورش را با فرصت‌ها و کشاکش‌های تازه‌ای روبه‌رو ساخته است. این پژوهش با هدف مرور نظام‌مند و فراترکیب مطالعات مربوط به نقش فناوریهای هوشمند در تحول اخلاقی کودکان با تأکید بر ابعاد آموزشی، تربیتی، و ارائه چارچوبی تحلیلی در این حوزه انجام شد. روش:این پژوهش مطالعه مرور نظام‌مند از نوع فراترکیب بود که مطابق دستورالعملپریزماو معیارهایارتقای شفافیت در گزارش فراترکیب پژوهش‌های کیفی انجام شد. جست‌وجوی جامع در پایگاه‌هایScopus, Web of Science, PubMed, PsycINFO, Education Resources Information Center, Google Scholar از سال 2010 تا سال ۲۰۲۵ انجام شد. جست‌وجو با استفاده از واژگان کلیدی مرتبط با کودک، فناوریهای هوشمند، هوش مصنوعی، مفاهیم اخلاقی، و روش‌های کیفی (به صورت ترکیبی با عملگرهای بولی) انجام گرفت. بر اساس معیارهای ورود و خروج در مجموع ۱۳ مقاله واجد شرایط انتخاب شد. تحلیل داده‌ها با روش تحلیل مضمون توماس و هاردن در سه مرحله کدگذاری آزاد، توصیفی، و تحلیلی و با استفاده از نرم‌افزار MAXQDA نسخه 2024انجام شد. یافته‌ها: بر اساس کدهای شناساییشده 3 مضمون تحلیلی و 11 مضمون توصیفی استخراج شد. مضمون تحلیلی نخستفرصتهای یادگیری و تحول اخلاقی در تعامل با فناوریهای هوشمند بود که مضامین توصیفی (1) انسان‌انگاری و نسبت دادن ذهن/ هیجان به فناوریهای هوشمند، (2) مسئولیت اخلاقی و پاسخگویی، (3) ابهام در مرز انسان_ فناوریهای هوشمند، (4) عدالت، انصاف، و صداقت، (5) تحول اخلاقی و یادگیری ارزشها، و (6) فرصتهای مثبت و کارکردهای تربیتی فناوریهای هوشمند را شامل می‌شد. مضمون تحلیلی دوممخاطرات و تهدیدهای اخلاقی_ تربیتی فناوریهای هوشمند شامل سه مضمون توصیفی (1) مخاطرات چندبعدی کودکان، (2) اعتماد، اتکا، و وابستگی به فناوری (3)، ابهام و کشاکش نقش‌های تربیتی والدین و مربیان را پوشش داد. مضمون تحلیلی سومچارچوبها و زمینههای کلان در سطح مضامین توصیفی بر تأثیر (1) زمینههای فرهنگی و تفاوت‌های تحولی و (2) چارچوبهای نظری و سیاستی در اخلاق و فناوریهای هوشمند تأکید داشت. نتیجه‌گیری: تعامل کودکان با فناوریهای هوشمند ماهیتی دوگانه دارد و نیازمند رویآوردی انتقادی، بافت‌محور، و حساس به مرحله تحولی است. توسعه چارچوبهای اخلاقی کودک‌محور، ارتقای سواد دیجیتال و اخلاقی، و مداخله فعال والدین و مربیان برای استفاده ایمن و سازنده از فناوریهای هوشمند ضروری است. نتایج این پژوهش می‌تواند به تقویت تربیت اخلاقی در نظام آموزش و پرورش ایران یاری رساند؛ نظامی که امروزه بهره‌گیری از فناوریهای هوشمند به بخشی جدایی‌ناپذیر از فرایندهای آموزشی و تربیتی آن تبدیل شده است.
Hassani M, Yeganeh T, Karimpor K. Representation of the role of smart technologies in the moral development of children with an emphasis on education and upbringing: a systematic meta-synthesis. J Child Ment Health 2025; 12 (3) : 6 URL: http://childmentalhealth.ir/article-1-1541-fa.html
حسنی محمد، یگانه طیبه، کریم پور کبری. بازنمایی نقش فناوریهای هوشمند در تحول اخلاقی کودکان با تأکید بر آموزش و پرورش: مرور نظام‌مند فراترکیب. فصلنامه سلامت روان کودک. 1404; 12 (3) :79-100
